ΠΡΩΤΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ: ΕΝΑ ΥΠΑΙΘΡΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟ
Το άρθρο αυτό εγκαινιάζει μια καινούργια ενότητα που θα παρουσιάζει κάθε βδομάδα και από ένα μεγάλο ιστορικό νεκροταφείο ανά τον κόσμο. Φυσικά το πρώτο αφιέρωμα δεν θα μπορούσε να γίνει μακριά από τα πάτρια εδάφη, οπότε, αυτή τη βδομάδα θα επισκεφτούμε το Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών.
Είναι το πρώτο επίσημο κοιμητήριο της πόλης που σχεδιάστηκε συγκεκριμένα για το σκοπό αυτό. Εγκαινιάστηκε το 1837, την ίδια περίοδο που η Αθήνα κηρύχτηκε πρωτεύουσα του σύγχρονου ελληνικού κράτους (1834), και έκτοτε φιλοξενεί την τελευταία κατοικία πολλών ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών και πολιτικών, μεταξύ άλλων η Μελίνα Μερκούρη, ο Βασίλης Τσιτσάνης, η Αλίκη Βουγιουκλάκη, η Κατίνα Παξινού, ο Γιώργος Σεφέρης, και πάρα πολλοί ακόμα.
Σήμερα μπορεί κανείς να το θεωρήσει ως μια τεράστια υπαίθρια γλυπτοθήκη στην οποία μπορούμε να θαυμάσουμε έργα των κορυφαίων ελλήνων γλυπτών του ΧΙΧ και ΧΧ αιώνα.
Το κοιμητήριο βρίσκεται στην καρδία της Αθήνας, σε απόσταση αναπνοής από τις Στήλες του Ολυμπίου Διός και του Παναθηναϊκού Σταδίου: ένας μεγάλος πράσινος χώρος με πολλά πεύκα και κυπαρίσσια, τα όρια του οποίου έχουν επεκταθεί αρκετές φορές με την πάροδο του χρόνου.
Κοντά στη είσοδο βρίσκεται η εκκλησία του Αγ. Θεοδώρου (1901) με τις μαρμάρινες πύλες του, που σχεδιάστηκε από τον Άρη Κωνσταντινίδη από μια ιδέα του Ανδρέα Πλουμιστού. Υπάρχει επίσης μια καθολική εκκλησία καθώς και ξεχωριστά τμήματα για προτεστάντες και εβραίους.
Το κλασσικό στιλ του κοιμητηρίου αντιπροσωπεύει επάξια το ύφος της Αθήνας και της Αττικής και τα γλυπτά σε λευκό μάρμαρο Πεντέλης εναρμονίζονται τέλεια με το φυσικό περιβάλλον ενώ μαρτυρούν σιωπηλά το υψηλότατο επίπεδο των γλυπτών στην Ελλάδα εκείνη την περίοδο (1850-1920). Ένας από τους πιο ωραίους τάφους είναι ο λεγόμενος της «κοιμωμένης» του γλύπτη Γιαννούλη Χαλέπα από την Τήνο.
Η τέχνη της κηδείας άκμασε τον δέκατο ένατο αιώνα και σηματοδότησε την αναγέννηση του νέου ελληνικού κράτους, ενώ ταυτόχρονα διαιώνιζε τη μνήμη του παρελθόντος.
Εκείνη την εποχή έκαναν την εμφάνιση τους πολλά είδη μνημείων και στολιδιών, μεταφέροντας μαζί τους το σήμα της αρχαιότητας, μέσα από τους μίσχους, τις στήλες, τα ανάγλυφα, τις σαρκοφάγους και τους νεοκλασικούς ναούς. Ειδικά η στήλη, διακόσμηση που χρησιμοποιείται ευρέως στα γλυπτά των τάφων, προέρχεται από τα μοντέλα της αρχαιότητας και είναι μάλλον διαδεδομένη ως μέρος των ταφικών μνημείων. Εδώ οι στήλες είναι πιο πολυάριθμες από ότι σε οποιοδήποτε άλλο μέρος του κόσμου.
Εκτός από τα ταφικά αντικείμενα εμπνευσμένα από τα αρχαία πρότυπα, υπάρχουν επίσης μερικά παραδείγματα βυζαντινής και αιγυπτιακής τέχνης, καθώς και πολυάριθμα αριστουργήματα από χαλκό.
Βέβαια στη Ελλάδα, αντίθετα με το εξωτερικό, δεν συνηθίζουμε να επισκεπτόμαστε κοιμητήρια σαν να ήταν μουσεία. Ίσως να φταίει η αντίληψη που έχουμε για αυτά τα μέρη και για τον θάνατο γενικότερα ως κάτι που θέλουμε να σκεπτόμαστε «μακριά από μας». Αντίθετα τα κοιμητήρια μπορεί να γίνουν και τόποι μνήμης όπου η τέχνη διηγείται την δική της ιστορία και ανοίγει ένα παράθυρο στην παράδοση ενός πολιτισμού.
