«Το εγχειρίδιο του καλού νεκροκομιστή» - Μέρος Πρώτο
Περί Θανάτου και Κηδειών
Του Αντώνη Αστερίων Τσαγκαρού

Το παρόν δοκίμιο αφιερώνεται: στους τελετάρχες και νεκροκομιστές, στους, γονείς, συγγενείς και φίλους όλων των θανόντων συνανθρώπων μας, καθώς και σε όσους έχουν σχέση άμεσα η έμμεσα με το επάγγελμα των γραφείων τελετών. Θα προσπαθήσουμε στο παρόν κείμενο να προσδιορίσουμε, κατά το δυνατόν, τις διαδικασίες που κρίνονται ως απαραίτητες για την διεξαγωγή μίας πρέπουσας τελετής και τις αποδόσεως της δέουσας τιμής και του σεβασμού προς τους θανόντες, τους συγγενείς και τους φίλους τους.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Υπάρχει ένα θέμα το οποίο αφορά όλους μας. Ένα θέμα που δυστυχώς, όλους θα μας απασχολήσει. Κάτι που όλοι μας θα ζήσουμε: ο θάνατος. Αυτή η άγνωστη δύναμη που παίρνει μακριά τους αγαπημένους μας ανθρώπους. Αυτή η δύναμη που θα μας κάνει να ζήσουμε κάποιες από τις πιο δύσκολες και τις πιο άσχημες στιγμές της ζωής μας. Η δύναμη που θα μας κάνει να θυμηθούμε την θνητότητά μας και το γεγονός πως είμαστε πολύ πιο εύθραυστοι από όσο νομίζουμε.
Η δύναμή του θα μας κάνει να νοσταλγήσουμε τους ανθρώπους μας. Αυτούς που ίσως δεν εκτιμήσαμε όπως θα έπρεπε στην πορεία του βίου μας και θα μας κάνει να κατανοήσουμε και να επανεξετάσουμε πολλά γι αυτούς, αφότου πλέον τους έχουμε χάσει. Είναι η δύναμη που λυτρώνει τους βαριά αρρώστους από τον πόνο τους, η δύναμη που θα μετατρέψει σε Ήρωες τους πολεμιστές, η δύναμη της αποσύνθεσης και της διάλυσης, είναι ο Θεός, η Μοίρα και η ίδια η Φύση.
Όταν λοιπόν κάποια στιγμή μας χτυπήσει την πόρτα, άλλους θα μας βρει περισσότερο, άλλους λιγότερο κι άλλους καθόλου προετοιμασμένους, ανάλογα με την προ του θανάτου κατάσταση που βίωνε ο άνθρωπός μας. Το σίγουρο είναι ότι όλοι θα στενοχωρηθούμε, άλλοι περισσότερο, άλλοι λιγότερο, δεν παύουμε όμως να το θεωρούμε αν μη τι άλλο σαν μία μεγάλη «ήττα», σαν μια αδικία, σαν το «κακό» ή το τέλος που ήταν πολύ πιο κοντά μας απ’ ότι ίσως νομίζαμε. Η αλήθεια είναι ότι επιβάλλεται να περάσει αρκετός καιρός μέχρι να συνειδητοποιήσουμε ότι ο άνθρωπός μας δεν είναι πλέον ζωντανός. Το ότι δεν θα μας ξαναμιλήσει, ότι δεν θα μπορέσουμε να τον
ξαναγγίξουμε, ότι δεν θα μας ξανακούσει, το ότι δεν θα είναι πια παρόν στην ζωή μας. Πολλοί από εμάς συχνά έχουμε την απορία για το πού πήγε. Είναι καλά εκεί; Για τους άθεους, τους υλιστές και αυτούς που δεν πιστεύουν στην ύπαρξη της ψυχής, δεν υπάρχει και κάποια σημαντική απορία, θεωρούν πως μια ζωή την έχουμε, ό,τι πεθαίνει σβήνει, χάνεται, τελείωσε, τέλος. Υπάρχουν όμως και κάποιοι άλλοι που πιστεύουν στην μεταθανάτια ζωή και βασανίζονται από πολλά ερωτηματικά όσο οφορά το «μετά», την «πορεία» και την κατάληξη της ψυχής του αγαπημένου τους προσώπου, κάτι που είναι ανθρώπινο. Η αρχαία ελληνική παράδοση, όπως και ο χριστιανισμός έχουν να μας πουν πάρα πολλά επ’ αυτού . Δεν θα ήθελα όμως να κάνω αναλύσεις αναφερόμενος σε όλες τις φιλοσοφίες, δοξασίες και παραδόσεις που υπάρχουν γύρω από αυτό το θέμα. Θα πω μόνο τούτο: αυτό το θέμα δεν θα πρέπει να μας απασχολεί καθόλου. Διότι όπως κάποιες συμπαντικές δυνάμεις είναι επιφορτισμένες με το να δημιουργούν τις ψυχές, και κάποιες άλλες τις βοηθούν στην εξέλιξή τους, έτσι υπάρχει και μια ειδική δύναμη επιφορτισμένη με την ευθύνη να φροντίσει για την πορεία της ψυχής στο μεταθανάτιο «ταξίδι της». Και για να το πούμε με απλά λόγια, αυτή την δύναμη, κάποιοι την ονομάζουν Θεό. Έχουν ακουστεί πολλά και έχουν δοθεί άπειρα χαρακτηριστικά από τους ανθρώπους στην άυλη δύναμη που ονομάζουμε Θεό. Για να μην κουράσω, θα αναφέρω μόνο ένα από αυτά τα χαρακτηριστικά. Θεός, εκτός των άλλων, είναι αυτό, που με τον ανθρώπινό μας «νου» αδυνατούμε να κατανοήσουμε. Και είναι λογικό. Τα ανθρώπινα θέματα, ως σε ένα βαθμό, έχουμε την ικανότητα να τα αντιληφθούμε. Έτσι λοιπόν, όσο ζει ο άνθρωπός μας, τον φροντίζουμε, προσπαθούμε να γνωρίσουμε και να σεβαστούμε τις ανάγκες του, τον αγαπάμε, τον στηρίζουμε και κάνουμε γι αυτόν το καλύτερο που μπορούμε. Όταν όμως ο άνθρωπός μας φύγει από την ζωή, αναλαμβάνουν άλλες δυνάμεις για την ψυχή του και όσοι από εμάς πιστεύουμε, καλό θα ήταν να δείξουμε εμπιστοσύνη σε αυτές τις δυνάμεις, τις οποίες όπως είπαμε, ο ανθρώπινός μας νους είναι πολύ δύσκολο και το πιο πιθανό, αδύνατον να μπορέσει να τις συλλάβει. Η λέξη κλειδί που προτείνω λοιπόν, είναι η εμπιστοσύνη. Εμπιστοσύνη στις ανώτερες δυνάμεις, εμπιστοσύνη στον Θεό, ο οποίος ξέρει πολύ καλά, το τι θα κάνει με την εκάστοτε ψυχή. Δεν είναι στον έλεγχό μας πλέον. Αυτό που εμείς μπορούμε να πράξουμε είναι να θυμόμαστε με αγάπη τους ανθρώπους μας που έχουν «ταξιδέψει» και στην ευτυχή περίπτωση που αυτοί έζησαν μια υποδειγματική ζωή, να ακολουθήσουμε το φωτεινό τους παράδειγμα. Κι αυτό θα είναι η μεγαλύτερη δικαίωση για αυτούς.

Στο πρώτο μέρος, γίνεται αναφορά για το πως θα πρέπει να είναι ο χώρος ενός γραφείου κηδειών και η συμπεριφορά των νεκροκομιστών. Αναλύονται ο τρόπος μεταφοράς σωρού μέσα σε μία κλινική, ο χειρισμός της σωρού μέσα στο νεκροτομείο, καθώς και η συμπεριφορά και ο τρόπος μεταφοράς της σωρού στο σπίτι των συγγενών του θανόντος.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
«Το γραφείο»
Όπως όλοι γνωρίζουμε, μετά το ατυχές περιστατικό, οι συγγενείς του θανόντος αναγκαστικά θα έλθουν στο γραφείο για να εξυπηρετηθούν κι εμείς οι εργολάβοι ή οι υπάλληλοι που έχουμε βάρδια , θα πρέπει να τους υποδεχθούμε. Η διακόσμηση του γραφείου καλό θα είναι να είναι σοβαρή αλλά και με μερικές νότες που την κάνουν και κάπως ανάλαφρη. Ανοιχτά χρώματα ίσως σε κάποια σημεία, όμορφα φυτά. Να μην είναι όλα σκουρόχρωμα και καταθλιπτικά και με μοναδικό ντεκόρ έναν σταυρό η μια εικόνα. Το γραφείο δεν είναι ούτε εκκλησία, ούτε νεκροταφείο. Έχουμε φροντίσει πάνω από όλα να έχουμε τον χώρο καθαρό, συμμαζεμένο και απαλλαγμένο από τυχόν άσχημες μυρωδιές. Επίσης φροντίζουμε να έχουμε ανάψει αρκετά φώτα. Αυτό θα κάνει τον χώρο πιο ευχάριστο αλλά μας βοηθήσει να βλέπουμε και καλύτερα, την ώρα που θα χρειαστεί να συμπληρώσουμε τα δελτία και τα διάφορα απαραίτητα έγγραφα. Είναι σημαντικό οι πελάτες να μπαίνουν σε έναν χώρο καθαρό, καλά φωτισμένο, ίσως και ελαφρά αρωματισμένο. Αρκετή στενοχώρια και σκοτάδι έχουν στο μυαλό και στην ψυχή τους λόγω του περιστατικού δεν χρειάζεται να τους «φορτώσουμε» και με δεύτερη δόση.
Αν τύχει και κοιμόμαστε στο δωμάτιο του γραφείου και εκείνη την ώρα δεχθούμε τηλέφωνο έχουμε χρόνο για να ετοιμαστούμε. Εάν όμως οι πελάτες έλθουν κατευθείαν στο γραφείο και κτυπήσουν το κουδούνι, σηκωνόμαστε αμέσως, τους ζητάμε μέσω του θυροτηλέφωνου να μας δώσουν λίγο χρόνο και ντυνόμαστε εν ριπή οφθαλμού. Δεν είναι σωστό οι πελάτες να περιμένουν πολύ ώρα έξω από το γραφείο.
Όταν είναι να μπουν, φυσικά σηκωνόμαστε αμέσως και τους ανοίγουμε την πόρτα. Τους συλλυπούμαστε και τους προτρέπουμε να καθίσουν. Τους προσφέρουμε αμέσως νερό. Εννοείτε ότι στην συνέχεια θα τους ρωτήσουμε εάν θέλουν να τους προσφέρουμε καφέ, αναψυκτικό η οτιδήποτε άλλο. Η συμπεριφορά μας γενικώς, πρέπει να είναι σεμνή, σοβαρή και μετρημένη και χωρίς χαμόγελα. Δεν είμαστε σερβιτόροι. Επίσης στην γενική εμφάνισή μας καλό θα είναι να είμαστε λιτοί και συμμαζεμένοι. Σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να είμαστε αχτένιστοι, με ξεκούμπωτα πουκάμισα και γενικώς με ατημέλητη εμφάνιση και προ πάντων τα ρούχα μας θα πρέπει να είναι καθαρά. Όσον αφορά στην επιλογή του φέρετρου, απευθυνόμαστε στον πιο ψύχραιμο από τους πελάτες και τον οδηγούμε στην έκθεση για να επιλέξει. Επίσης, ειδικά όταν δούμε ότι οι παθόντες είναι άτομα που τα βγάζουν δύσκολα πέρα με τα οικονομικά, καλό θα είναι να μην τους «παίρνουμε το κεφάλι», αυτό είναι εντελώς ανήθικο και έρχεται σε αντιδιαστολή με την έννοια της λέξης «λειτούργημα», έννοια η οποία πρέπει να προηγείται της έννοιας «επάγγελμα». Επειδή την στιγμή του θανάτου του αγαπημένου τους προσώπου, οι περισσότεροι των παθόντων είναι ευάλωτοι και αποπροσανατολισμένοι, δεν θα πρέπει επ’ ουδενί να το εκμεταλλευτούμε εις βάρος τους! Τέλος τους πείθουμε ότι θα κάνουμε το καλύτερο δυνατό για μια αξιοπρεπή τελετή και ότι θα αναλάβουμε ΤΑ ΠΑΝΤΑ, χωρίς αυτοί να χρειαστεί να κουραστούν, να σκεφτούν και να κάνουν ΑΠΟΛΥΤΩΣ ΤΙΠΟΤΑ. ‘Έχουν τον πόνο τους, αυτό τους φτάνει και τους περισσεύει! Όταν η συναλλαγή μας τελειώσει, ανοίγουμε την πόρτα στους συγγενείς τους αποχαιρετούμε, τους ξανασυζητούμαστε και ξεκινούμε ταχέως τις διαδικασίες.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

«Η κλινική»
Σε περίπτωση λοιπόν που ο θανών βρίσκεται σε νοσοκομείο, κλινική, ή σε οίκο ευγηρίας μεταβαίνουμε εκεί γρήγορα, έχοντας μαζί μας το πιστοποιητικό θανάτου το οποίο και παραδίδουμε στον εκάστοτε διευθύνοντα του ιδρύματος. Σε περίπτωση που οι νοσοκόμοι δεν έχουν προλάβει να κατεβάσουν οι ίδιοι τον νεκρό από το δωμάτιο στο νεκροτομείο, θα πρέπει να το κάνουμε εμείς. Οι νεκροκομιστές παίρνουμε το φορείο και εισερχόμαστε σιγά σιγά και σιωπηλά στον θάλαμο όπου βρίσκεται η σορός. Κοιτάμε διακριτικά για να δούμε σε ποιο κρεβάτι βρίσκεται. Υπ’ όψιν, υπάρχουν κι άλλοι τρόφιμοι μέσα στον θάλαμο, που ίσως και να μην έχουν αντιληφθεί ότι ανάμεσά τους, υπάρχει κάποιος ο οποίος έχει πεθάνει. Συνήθως ο νεκρός βρίσκεται στο κρεβάτι του, σκεπασμένος ολόκληρος με το σεντόνι του. Όταν τον
εντοπίσουμε, πηγαίνουμε κατευθείαν εκεί. Καλό θα είναι να ζητήσουμε από τους νοσοκόμους από πριν να μας έχουν δώσει ένα παραβάν. Τοποθετούμε το παραβάν με όσο το δυνατόν καλύτερο τρόπο, έτσι ώστε να μην μπορούν να κοιτάζουν οι υπόλοιποι ασθενείς. Τυλίγουμε ολόκληρη την σορό με τα σεντόνια, ώστε να μην φαίνετε καθόλου και την τοποθετούμε πάνω στο φορείο. Κατά την μεταφορά προσέχουμε συνεχώς να μην μας φύγει το σεντόνι από την θέση του. Το να δουν οι υπόλοιποι ασθενείς το χέρι η το πόδι του θανόντος να «κρέμεται» από το φορείο δεν είναι το καλύτερο θέαμα. Αν κάποιος ασθενής, μας δει και κάνει κάποιο σχόλιο, αποφεύγουμε διακριτικά και με ήσυχες αλλά γρήγορες κινήσεις κατευθυνόμαστε προς το νεκροτομείο για να περιποιηθούμε τον νεκρό με την ησυχία μας. Αν τύχει και βρισκόμαστε σε ψυχιατρική κλινική, είναι πιθανόν κάποιοι ασθενείς να μας ενοχλήσουν. Να έλθουν δίπλα μας, να φωνάζουν και τα τοιαύτα. Σε αυτή την περίπτωση δεν δίνουμε σημασία και προσπαθούμε να τελειώσουμε την εργασία μας όσο πιο γρήγορα γίνεται για να φύγουμε.
Σε ένα περιστατικό που ήμουν ο ίδιος παρών, μια γιαγιά με άρπαξε αγκαλιά νομίζοντας ότι ήμουν ο γιός της που είχε πάει να την δει. Με τραβούσε από τα ρούχα και δεν με άφηνε να φύγω, αποκαλώντας με συνεχώς «γιέ μου». Όταν μετά από λίγα δευτερόλεπτα κατάλαβε ότι δεν ήμουν εγώ, έκατσε πάλι στην καρέκλα της και έκλαιγε. Ήταν πολύ συγκινητικό. Είναι μια από τις εικόνες που δεν πρόκειται ποτέ να ξεχάσω όσο ζω. Επίσης, κάποτε ένας νεκροκομιστής έβρισε και απώθησε βίαια έναν τρόφιμο που τον ενοχλούσε. Ενώ ο νεκροκομιστής γύρισε πλάτη και πήγε να κάνει την δουλειά του, ξαφνικά ένιωσε την γάμπα του να βρέχεται και τινάχτηκε ξαφνιασμένος. Γυρνώντας είδε τον τρόφιμο, ο οποίος στεκόταν πίσω του ατάραχος, να του κατουράει το πόδι για να τον εκδικηθεί . Επίσης υπάρχουν περιπτώσεις ασθενών που οι γιατροί αναγκάζονται να αποκόψουν κάποιο μέλος, χέρι η πόδι και τα μέλη αυτά θα χρειαστούν ταφή. Οι υπεύθυνοι θα πακετάρουν το κομμένο μέλος και θα περιμένουν εμάς να έλθουμε να το παραλάβουμε. Όταν θα μας καλέσουν στο νοσοκομείο για μια τέτοια περίπτωση πηγαίνουμε απευθείας στον διευθύνοντα και θα του πούμε με απόλυτη διακριτικότητα ποιοι είμαστε και τον λόγο για τον οποίο ήρθαμε. Δεν μπαίνουμε ως ταύροι εν υαλοπωλείο στο νοσοκομείο και
ποτέ δεν φωνάζουμε σε στυλ: «Καλημέρα σας, ήρθα για το πόδι»! Αυτό είναι εντελώς απαράδεκτο και αισχρό.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ
«Το νεκροτομείο»
Φτάσαμε λοιπόν έξω από τη πόρτα του νεκροτομείου. Επιβάλλεται να χτυπήσουμε, διότι υπάρχει περίπτωση εκείνη την στιγμή να διεξάγεται κάποια νεκροψία – νεκροτομή και σε αυτήν την περίπτωση δεν θα πρέπει να ενοχλήσουμε. Εάν ο χώρος είναι ελεύθερός προχωρούμε. Με αργές κινήσεις θα τοποθετήσουμε με τον βοηθό μας την σορό επάνω στην λεκάνη. Δεν κάνουμε βίαιες και αδέξιες κινήσεις, ούτε «πετάμε» τον νεκρό επάνω στην λεκάνη. Αυτό εκτός από ασέβεια, είναι και επικίνδυνο διότι αν πληγωθεί η σορός, θα είναι για μας επιπλέον δουλειά. Μετά θα συνεχίσουμε κάνοντας αυτοψία για να δούμε την κατάστασή της. Πρώτη μας δουλεία είναι το να την καθαρίσουμε από τυχόν αίμα, χώμα, κόπρανα ή οποιονδήποτε άλλο ρύπο. Με την βοήθεια των χημικών και του εξοπλισμού που έχουμε μαζί μας, περιποιούμαστε το σώμα, σταματώντας τις τυχών διαρροές αίματος και σωματικών υγρών. Θα προχωρήσουμε στο ντύσιμο, όπου θα στρώσουμε όμορφα και με τακτικό τρόπο τα ρούχα που μας έχουν προμηθεύσει οι συγγενείς. Σε περίπτωση που ο νεκρός είναι άντρας, θα τον ξυρίσουμε, θα χτενίσουμε τα μαλλιά του και θα ψαλιδίσουμε όμορφα, τυχόν μουστάκι η γένια. Αν είναι γυναίκα, θα την χτενίσουμε και θα την περιποιηθούμε ανάλογα. Εάν δεν έχουμε αρκετές γνώσεις πάνω στο μακιγιάζ μπορούμε απλά να περάσουμε λίγο make up σε όλο το πρόσωπο και λίγο ρούζ ψηλά στα ζυγωματικά, πάντα ελαφρά και σε μικρές ποσότητες και εντάσεις. Εάν δεν ξέρουμε καθόλου, προτιμότερο είναι να έχουμε μαζί μας κάποιον ειδικό. Την ώρα που δουλεύουμε, συνεννοούμαστε με τον συνεργάτη μας χαμηλόφωνα. Δεν φωνασκούμε και δεν χαχανίζουμε σε καμία περίπτωση πάνω από την σορό. Δεν αρωματίζουμε ποτέ τον νεκρό με κολόνια, γιατί μετά από λίγη ώρα θα μυρίζει πολύ άσχημα λόγω του οινοπνεύματος που περιέχει. Όταν τελειώσουμε, ρίχνουμε πάντα μια τελευταία ματιά για
να δούμε αν όλα είναι εντάξει. Στην περίπτωση που ο νεκρός μας πρέπει αναγκαστικά να μπει στο ψυγείο για κάποιο διάστημα, δεν τον βάζουμε ποτέ ντυμένο. Το μόνο που καταφέρνουμε είναι να εμποδίζουμε την ψύξη. Θα τον βάλουμε μόνο με το εσώρουχό του έχοντας δέσει από πριν τα χέρια και τα πόδια του στην στάση που πρέπει, διότι αν δεν το κάνουμε, θα «κοκαλώσει» μέσα στο ψυγείο σε λάθος στάση και μετά θα αναγκαστούμε να τον «ξεμουδιάσουμε». Κι αυτή δεν είναι μια καθόλου εύκολη και ευχάριστη διαδικασία. Αν τυχόν υπάρχουν άλλοι συνάδελφοι στο νεκροτομείο και εργάζονται, προθυμοποιούμαστε αν το χρειάζονται να τους βοηθήσουμε. Αν υπάρχουν συγγενείς έξω από την πόρτα οι οποίοι χτυπούν και απαιτούν να μπουν μέσα για να δουν τον νεκρό, θα βγούμε έξω και θα τους αποτρέψουμε, πάντα χαμηλόφωνα και ευγενικά. Τέλος τηρούμε την απαραίτητη εχεμύθεια όσο αναφορά τον νεκρό, για οτιδήποτε δούμε. Πχ. ο νεκρός τυγχάνει να είναι ερμαφρόδιτος, αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να το μάθουν όλοι.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ
«Το σπίτι»
Εάν λοιπόν η σορός μας δεν είναι σε προχωρημένη σήψη η γενικώς σε πολύ άσχημη κατάσταση, το πιο πιθανό είναι να μεταφερθεί στο σπίτι στο οποίο οι συγγενείς και φίλοι, ως είθισται, θα την «ξενυχτίσουν». Η νεκροφόρα της μεταφοράς θα πρέπει να είναι πεντακάθαρη και συντηρημένη, θα πρέπει, επί παραδείγματι, να έχουμε ελέγξει από πριν τα φωτάκια του θαλάμου και οποιεσδήποτε άλλες λεπτομέρειες χρειάζεται. Πριν μεταφέρουμε την σωρό στο σπίτι, θα πρέπει να έχουμε τοποθετήσει στο σπίτι και στα κατάλληλα σημεία, το ειδικό τραπεζάκι στο οποίο θα τοποθετήσουμε το φέρετρο όπως επίσης και τον στολισμό. Ο στολισμός, η εικόνα και τα μανουάλια μας θα πρέπει να έχουμε φροντίσει να είναι καθαρά και γυαλισμένα επιμελώς. Εάν πρόκειται για διαμέρισμα και ειδικά αν είναι σε όροφο πρέπει να έχουμε μαζί μας άτομα αρκετά για να μας βοηθήσουν. Ανεβαίνοντας τις σκάλες και ειδικά αν ο νεκρός είναι πολύ βαρύς, μπορεί το συνεργείο να κάνει στάσεις ανά όροφο. Όσο και να κουραστούμε δεν ξεφυσάμε δυνατά και σε καμία περίπτωση δεν φωνάζουμε και δεν
χρησιμοποιούμε φράσεις του στυλ: «ποπό ρε τι τέρας είν’ αυτό, κοψομεσιάστηκα» και τα τοιαύτα. Αυτές οι χοντράδες είναι ανεπίτρεπτες. Τοποθετούμε το φέρετρο πάνω στο τραπεζάκι και ελέγχουμε λεπτομερώς για ακόμη μια φορά την σορό για να δούμε αν όλα είναι εντάξει. Εάν έχει προκύψει κάποιο πρόβλημα, όπως για παράδειγμα να βγάζει από κάπου αίμα, παρακαλούμε τον κόσμο να περάσει στο άλλο δωμάτιο και διορθώνουμε την κατάσταση. Ξανακοιτάμε, παρατηρούμε, επανατοποθετούμε την σορό στη θέση της σε περίπτωση που έχει μετατοπιστεί, φρεσκάρουμε το χτένισμα και ήμαστε έτοιμοι. Όταν θα διαβάσει ο ιερέας κάποιοι από εμάς θα είμαστε μέσα, άλλοι θα μπουν αφού ο παπάς τελειώσει. Δεν εισερχόμαστε και δεν στεκόμαστε ποτέ μέσα στο σπίτι, φορώντας γυαλιά ηλίου και τα χέρια μας είναι πάντα σταυρωτά εμπρός και ποτέ μα ποτέ στις τσέπες. Αν τύχει και κάποιος συγγενής «λυγίσει» λόγω της συγκίνησης, η ακόμα και να λιποθυμήσει, αμέσως τρέχουμε, τοποθετούμε μια καρέκλα, τον σηκώνουμε τον βάζουμε να κάτσει και του ξεκουμπώνουμε ένα δύο κουμπιά ίσα να ελευθερωθεί λιγάκι ο λαιμός του. Δεν ξεκουμπώνουμε πολύ, ειδικά όταν πρόκειται για γυναίκα, προς θεού, δεν είναι ανάγκη να φανεί και όλο το μπούστο! Ήδη κάποιο άλλο άτομο του συνεργείου πρέπει να έχει έλθει κρατώντας στο χέρι του ένα ποτήρι με νερό. Επίσης προτρέπουμε ευγενικά πάντα, τον κόσμο, να μην μαζευτεί γύρω από τον παθόντα για να μπορεί να παίρνει αέρα με άνεση. Όταν ο ιερέας τελειώσει, είμαστε έτοιμοι για να μεταφέρουμε την σορό στην νεκροφόρα μας.
Σε κάποια περιστατικά και ειδικά εάν ο νεκρός είναι νέος σε ηλικία, το πιο πιθανό είναι να υπάρξουν συναισθηματικές εκρήξεις κατά κύριο λόγο από την μητέρα του, όπως είναι φυσικό. Δεν υπάρχει δραματικότερη εικόνα, από το να βλέπεις μια μάνα να ορμάει πάνω στο φέρετρο και να το αγκαλιάζει, κλαίγοντας και ουρλιάζοντας με όλη της την δύναμη. Σε αυτή την περίπτωση, πρέπει κυριολεκτικά να παγώσουν τα πάντα. Πρέπει όλοι να μείνουν στις θέσης τους και να αφήσουν την μάνα για πέντε λεπτά να ξεσπάσει και να εκφραστεί όπως αυτή νιώθει. Όταν αυτός ο χρόνος περάσει, το πιο πιθανό είναι να την αγκαλιάσει κάποιος συγγενείς και να την τραβήξει από το φέρετρο για να συνεχιστεί η διαδικασία. Αν δούμε ότι δεν το κάνει κανείς,
παροτρύνουμε εμείς ευγενικά και με λεπτότητα, κάποιον από τα παιδιά της η από τους στενούς της συγγενείς να το κάνουν. Αν αυτοί δεν υπάρχουν θα το κάνουμε εμείς. Από εκεί κι έπειτα, το φέρετρο θα μπει στην νεκροφόρα και η πομπή θα κατευθυνθεί προς τον ναό για να γίνει η τελετή.